Verloedering of verandering?

Het is een terugkerend fenomeen: om de zoveel tijd wordt er gul gestrooid met termen als verloedering, wanneer we het over ons onderwijs hebben. Het lijkt wel alsof de teloorgang van de menselijke soort en ontwikkeling achter elke straathoek loert.

De strijd wordt uitgevochten alsof er maar twee rivalen zijn: vaardigheden enerzijds, kennis in de andere hoek van de ring. Een vaardigheid is het vermogen om een handeling uit te voeren of een probleem op te lossen. Jezelf vlot kunnen uitdrukken is een vaardigheid. De essentie uit een tekst of betoog kunnen halen is er ook een. 

Dat vaardigheid en kennis idealiter samengaan als yin en yang, dat klinkt vanzelfsprekend, maar dat is het allerminst.

Kennis, ‘algemene kennis’ om precies te zijn, wordt maar al te graag en gretig omschreven. Enige consensus lijkt echter verder af dan ooit. Wat is nu eigenlijk ‘algemene kennis’, Wanneer is iets algemeen? Wanneer is bepaalde kennis essentieel? En bestaat dat eigenlijk wel, algemene kennis die voor iedereen even essentieel is? Heeft het ooit bestaan? Is het een realistische verwachting dat we iedereen dezelfde basiskennis kunnen meegeven wanneer we er niet in slagen om een consensus te bereiken over wat nu echt algemene en dus essentiële kennis is?

Het debat laaide hoog op de afgelopen weken, toen bleek dat – oh onthutsende ontdekking – onze aspirant-leerkrachten Kris Peeters niet herkenden en de Atlantische Oceaan niet wisten liggen.

Hele essays werden er bijeengepend over het heikele thema. Kranten en tijdschriften stonden er bol van.

Met een vergrootglas baande ik me een weg doorheen de wildgroei aan argumenten en meningen omtrent onderwijs en kennis, op zoek naar dat ene woord, waar elk leren onlosmakelijk mee verbonden is: motivatie. Het stond er nergens.

Ik vind het bizar. Moord en brand schreeuwen dat ze niks meer weten, onze verloren jeugd, maar vervolgens niet ernstig onderzoeken hoe dat komt.

Het ligt voor de hand om te roepen dat het onderwijs en de leerplannen an sich gewoon tekort schieten. Alsof leraars Aardrijkskunde abrupt zijn gestopt met aan hun pupillen tonen welke de zeeën en oceanen zijn en waar die zich bevinden op de wereldkaart. Alsof leerkrachten P.A.V. en maatschappijleer niet uren, dagen, weken bezig zijn met Het Nieuws analyseren samen met hun leerlingen, met de structuur van België voor hen uittekenen. Alsof iemand stiekem gniffelend de leerplannen verscheurde en ze verving door de lezersrubriek van Joepie. Dat gelooft toch geen weldenkend mens?

Wie het onderwijs van dichtbij meemaakt(e) zal het erover eens zijn dat er niet zo bijster veel veranderd is in de aanpak van het onderwijzend personeel. Oceanen, hoofdsteden en namen van ministers uit het hoofd leren behoort nog steeds tot de reguliere onderwijsgebruiken.

Veel onderwijscommentatoren hebben volgens mij in geen tijden een klaslokaal, een leraarskamer, laat staan een leerling van dichtbij gezien.

Wat maar weinigen in het debat durven gooien is dit: het maakt niet uit hoeveel leerstof en kennis je in de hoofden van kinderen probeert te proppen. Niets garandeert je dat die kennis daar ook blijft zitten, ergens in een makkelijk te vinden hoekje, instant toepasbaar. De waarheid is dat je kinderen niet zomaar meer wijsmaakt dat je de waarheid en de wijsheid in pacht hebt, dat je ze niet langer zomaar overtuigt van het belang van wat je ze vertelt. Waarom zouden ze geloven dat ze zonder een degelijke kennis van het Frans echt verloren zijn terwijl ze vaststellen dat de hele wereld Engels spreekt? Waarom zouden ze aannemen dat het belangrijk is om Afghanistan te kunnen aanduiden op een blinde kaart terwijl hun eigen ouders niet eens weten waar dat ligt en toch een normaal leven leiden? Waarom zouden ze geloven dat een goed diploma hen een degelijke en vaste job zal opleveren terwijl ze overal om zich heen het tegenovergestelde zien?

Motivatie is een doorslaggevende factor voor elk leerproces. Motivatie gaat over de wil om een doel te bereiken. Het soort motivatie dat de grootste slaagkans biedt komt van binnenuit (intrinsieke motivatie) Het leren is dan een doel op zich. De motivatie om te leren ontstaat idealiter vanuit een behoefte tot zelfontplooïng. Uit heel wat ernstig onderzoek naar intrinsieke motivatie en leren blijkt dat het leerrendement in die gevallen hoog is en gepaard gaat met plezier en voldoening. Wie leert vanuit een dergelijke motivatie onthoudt de leerstof veel langer en verwerkt ze beter en efficiënter.

Extrinsieke motivatie, het motiveren met punten of een bepaalde beloning, blijkt tot veel oppervlakkiger en kortstondiger kennis te leiden. Leerlingen leren massaal uit het hoofd dat Bagdad de hoofdstad van Irak is, reproduceren het weetje op het examen, om het vervolgens zo snel mogelijk weer te vergeten.

Terug naar de ‘schokkende’ vaststellingen aangaande de ‘algemene’ kennis van ons onderwijzend personeel in de dop. In plaats van te besluiten dat bepaalde leerstof niet meer wordt meegegeven – wat pertinent onwaar is – zou men er goed aan doen om de motivatie die zich verschuilt achter het leren eens van dichterbij te bestuderen, om eens terug te keren naar de basis van leren en exploreren, een oerdrang van de mens. Elk kind, elk mens wil leren wat hij of zij nodig heeft om volwaardig te functioneren in zijn of haar omgeving. Dat kinderen enkel leren onder dwang is nog nooit bewezen en maar al te vaak tegengesproken door ervaringen en onderzoek allerhande. 

Drillen werkt. Alleen ‘vergeet’ men er bij te vertellen dat het enkel op korte termijn werkt en vaak ten koste gaat van heel wat andere dingen zoals leren kritisch denken, leren verbanden leggen, leren redeneren en argumenteren, leren communiceren, maar vooral, van de zin om te leren en de voldoening die daar uit resulteert.